simmler-deotyma

Simmler-Deotyma

deotyma_czytaja%cc%a8ca

Deotyma_czytająca

header_mobile

Deotyma i romantyzm na salonach

81737401

Jadwiga Łuszczewska (znana pod pseudonimem Deotyma) zdobyła wielki rozgłos w 1852 roku. Gdy okazało się, że ta wychowana na kulcie polskiej literatury i historii 18-latka – córka znanych warszawskiej elicie państwa Łuszczewskich – ma talent do improwizowania poezji, stała się główną ozdobą salonu literackiego prowadzonego przez jej rodziców. 
W mieszkaniu w Pałacu Saskim Deotyma, upozowana przez matkę na &#8222;kapłankę sybillińską&#8221;, układała utwory na zadany temat. Wrażenie wywoływała tak wielkie, że przyjeżdżano nawet z innych miast, by ją zobaczyć.

Deotyma, czyli czarodziejka-poetka 

Po pewnym czasie Deotyma zajęła się przede wszystkim pisaniem i publikacją swoich wierszy, wielkich poematów epickich o &#8222;ojczystych dziejach&#8221;, dramatów oraz powieści. Z jej bogatej twórczości w świadomości zbiorowej do naszych czasów przetrwała jedynie &#8222;Panienka z okienka&#8221; (spopularyzowana w XX w. dzięki adaptacji filmowej z tytułową rolą Poli Raksy) oraz &#8222;Pamiętnik&#8221;. 
Jadwiga Łuszczewska angażowała się również w działalność patriotyczną: brała udział w manifestacjach, a w 1861 roku, podczas pogrzebu &#8222;Pięciu poległych&#8221; (ofiar starć demonstracji politycznej przeciwko rosyjskim zaborcom) niosła wieniec cierniowy. 
Gdy w 1863 roku ojciec Deotymy został zesłany w głąb Rosji, poetka pojechała, by mu towarzyszyć. Po powrocie, już w innym mieszkaniu, wróciła do rodzinnej tradycji prowadzenia salonu literackiego. 
Twórczość i działalność społeczno-artystyczną Deotymy oceniano niejednoznacznie już za jej życia: była ubóstwiana i wyśmiewana, jedni chwalili ją za wierność raz obranym ideałom, inni krytykowali za sztuczną pozę wielkiej romantycznej poetki XIX wieku.
Pogrzeb Jadwigi Łuszczewskiej, zmarłej w 1908 roku, zgromadził jednak wielotysięczne tłumy. &#8222;Deotyma była dzieckiem Warszawy&#8221;, pisano, &#8222;i to jednym z najwierniejszych&#8221;.

deotyma

Jadwiga Łuszczewska (Deotyma)

81737375-1

81737375 (1)

zapiski2

Rękopisy Deotymy

81737401-1

81737401 (1)

Magdalena (Nina) z domu Żółtowska i Wacław Józef Łuszczewski prowadzili od lat 30. XIX w. jeden z najsłynniejszych w ówczesnej Warszawie salonów literacko-artystycznych: najpierw przy Nowym Świecie, potem w Pałacu Sapiehów, a w końcu – od 1845 roku – w Pałacu Saskim.  
&#8222;Po długich poszukiwaniach rodzice moi osiedli w pałacu Saskim, który nęcił swoją świeżością, bo właśnie wtedy Skwarców był go z gruntu odnowił&#8221;, wspominała Deotyma w &#8222;Pamiętniku&#8221;, córka Łuszczewskich. &#8222;Wprawdzie wszystkie mieszkania od ogrodu Saskiego, o których moja matka marzyła, były już wynajęte, obiecywano wszakże, iż po niedługim czasie jedno z nich się opróżni”. Tak też się stało: cztery lata później Łuszczewscy zmienili mieszkanie na to z upragnionym widokiem na ogród.

Salon romantycznej Warszawy

nina

Magdalena (Nina) Łuszczewska

81737401-2

Trudna do przecenienia jest rola, jaką w życiu kulturalnym ówczesnej Warszawy – cierpiącej z powodu represji politycznych ze strony rosyjskich zaborców – odegrał salon Łuszczewskich. W mieszkaniu tym spotykali się poeci, muzycy, filozofowie, przyrodnicy i historycy. Tu przekazywano sobie informacje o literackich nowościach, czytano poezję, inicjowano wydarzenia kulturalne, a nawet wystawiano teatralne spektakle. 
&#8222;Brzmiały tu echa to Mickiewiczowskich prelekcyj, to republikańskich teoryj, a młodzież garnęła się coraz gęściej do salonu, gdzie mogła znaleźć pastwę dla umysłu. Z nią wtargnął do naszego domu żywioł niezmiernej wesołości, utrzymanej zawsze w karbach dobrego tonu i wysokiej poezyi.  Bywała [też] tłumnie arystokracya rodowa, ale od spodów społeczeństwa dom nasz zagarniał coraz szersze strefy&#8221;, pisała Jadwiga Łuszczewska, Deotyma, o salonie literackim rodziców.

salon_luszczewskich

salon_Łuszczewskich

luszczewski

Wacław Łuszczewski

Działalność salonu Łuszczewskich przypadła na czasy, jak wówczas pisano, &#8222;pojawienia się trzech tytanów poezyi polskiej&#8221;. 
&#8222;Mickiewicz, Słowacki i Krasiński byli na ustach wszystkich&#8221;, podkreślała XIX-wieczna prasa, &#8222;nic więc dziwnego, że i zebraniom literackim w gościnnym domu państwa Łuszczewskich nie brakło nigdy tego wątku&#8221;.
Czwarty z wielkich twórców tej epoki, Cyprian Kamil Norwid, był nawet jednym z bywalców tego warszawskiego salonu literatury i sztuki.

Kanon polskiego romantyzmu

22153837

Takich twórców polska tradycja nazywa wieszczami narodowymi. Wśród nich bezapelacyjnie pierwsze miejsce należy do Adama Mickiewicza – urodzonego w 1798 roku na terenach dzisiejszej Białorusi poety i dramaturga, rangą i talentem porównywanego do Johanna Wolfganga Goethego czy George’a Byrona.  
Adam Mickiewicz jest autorem m.in. zbioru &#8222;Ballady i romanse&#8221; (poetyckiego manifestu polskiego romantyzmu), kilkuczęściowych &#8222;Dziadów&#8221; (najważniejszego dzieła dramatycznego polskiej literatury) i poematu &#8222;Pan Tadeusz&#8221; (polskiej epopei narodowej). 
W latach młodzieńczych był skazany – za udział w tajnych młodzieżowych związkach, czyli  działalność przeciwko caratowi – na kilkumiesięczne więzienie, a potem zesłanie w głąb Rosji. Przebywał w Petersburgu, Odessie, Moskwie oraz na Krymie. Od 1829 roku podróżował po Europie, by w 1832 roku osiąść na stałe w Paryżu i współtworzyć najważniejsze w XIX wieku polskie środowisko emigracyjne.
Adam Mickiewicz wykładał literaturę w Lozannie i w Collège de France, zajmował się publicystyką, organizował formacje wojskowe. Zmarł w 1855 roku w Stambule, dokąd pojechał, by tworzyć oddział polski, który przy boku Turcji miał walczyć przeciwko Rosji w wojnie krymskiej.

mickiewicz

Adam Mickiewicz

Urodził się w 1809 roku w Krzemieńcu (dzisiejsza Ukraina), dorastał wśród intelektualnej elity, studiował w Wilnie. W 1829 roku przeniósł się do Warszawy, gdzie zaczął pracować jako urzędnik, dwa lata później zaś – już w roli dyplomaty – wyjechał do Londynu. 
Całe życie wiele podróżował (od Szwajcarii, przez Włochy i Grecję po Bliski Wschód), na dłużej jednak związał się z Paryżem – centrum XIX-wiecznej polskiej emigracji. 
Twórczość Juliusza Słowackiego jest bogata i wielogatunkowa. W dorobku tym znajdują się – inspirowane początkowo Byronem, Szekspirem i Mickiewiczem –  powieści poetyckie,  dramaty (&#8222;Kordian&#8221;, &#8222;Balladyna&#8221; czy &#8222;Lilla Weneda&#8221;) i poematy (m.in. &#8222;Ojciec zadżumionych&#8221;, &#8222;Beniowski&#8221;, autobiograficzna &#8222;Godzina myśli&#8221;, nieukończony &#8222;Król-Duch&#8221;), i liczne wiersze. 
W czasie swojej intensywnej twórczej drogi Juliusz Słowacki z poety bajronistycznego przeobraził się w mistyka, autora – wykładanej językiem poezji – filozofii genezyjskiej. Droga ta nie była jednak długa: Juliusz Słowacki zmarł w wieku czterdziestu lat.

slowacki

Juliusz Słowacki

Zygmunt Krasiński studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, jednak – po ostracyzmie, jaki go spotkał ze strony studentów (posłuszny ojcu nie wziął udziału w manifestacji patriotycznej)  – wyjechał do Szwajcarii. Tak rozpoczęły się jego liczne podróże (m.in. do Petersburga, gdzie mimo ojcowskich nalegań udało mu się uniknąć wstąpienia do służby dyplomatycznej cara). Był, podobnie zresztą jak Słowacki, słabego zdrowia. Zmarł w 1859 roku w Paryżu.
Pisać zaczął już w wieku lat kilkunastu, tworząc m.in. utrzymane w duchu gotyckim &#8222;powieści pseudohistoryczne&#8221;. Jednak już jako 21-latek stworzył swoje najsłynniejsze dzieło: &#8222;Nie-Boską komedię&#8221;, dramat świadczący o tym, że tematyka historii dziejów, ich sensu i przeznaczenia, a także kwestie społeczne i religijne są dla wywodzącego się z arystokracji poety sprawą najwyższej wagi.
Zygmunt Krasiński to również autor innego cenionego dramatu: &#8222;Irydiona&#8221;, poetyckiego zbioru &#8222;Psalmy przyszłości&#8221;, a także ogromnego, stanowiącego przedmiot zainteresowań literaturoznawców, zbioru korespondencji. Zmarł w 1859 roku w Paryżu.

krasinski

Zygmunt Krasiński

Tematy te Norwid poruszał w swoich najważniejszych dziełach: w poematach &#8222;Promethidion&#8221;, &#8222;Quidam&#8221;, &#8222;Rzecz o wolności słowa&#8221;, w prozatorskich &#8222;Czarnych kwiatach&#8221; i &#8222;Białych kwiatach&#8221;, w nowelistycznych &#8222;Bransoletce&#8221; czy &#8222;Ad leones! &#8222;, w dramatach &#8222;Wanda&#8221; czy &#8222;Pierścień Wielkiej Damy&#8221;, w nowatorskim cyklu &#8222;Vade-mecum&#8221;. W rozprawach, wykładach i w listach. 
Urodzony w 1821 roku Norwid już w wieku 21 lat wyjechał za granicę (młodość spędził jednak w Warszawie, gdzie miał okazję pojawiać się w salonie Łuszczewskich). Był m.in. we Włoszech, gdzie studiował ukochane malarstwo i rzeźbę oraz w Niemczech, gdzie go uwięziono z powodów politycznych. W 1849 roku przeniósł się do Paryża, potem próbował jeszcze szczęścia w Ameryce, ale w końcu wrócił do stolicy Francji, gdzie w 1883 roku zmarł w nędzy i zapomnieniu.    
Dopiero kilkanaście lat później jego twórczość została odkryta na nowo i już na stałe weszła do kanonu polskiej kultury, zajmując w nim bardzo istotne miejsce.

norwid

Cyprian Kamil Norwid

Przywołane nazwiska zapisały się złotymi zgłoskami w historii naszej kultury. Ich twórczość stała się fundamentem i zasadniczą częścią polskiego romantyzmu. Epoki, w której centrum zainteresowania była i zniewolona przez zaborców, cierpiąca niczym Chrystus (jak głosił mesjanizm) Polska, i rozdarta między walką o szczęście własne i szczęście narodu jednostka.
Obok tematów walki narodowowyzwoleńczej, ojczyzny, za którą się przelewa krew albo na emigracyjnym wygnaniu tęskni, w polskim romantyzmie znaleźć również można wiele innych idei. Zainteresowanie historią, kształtującym się nowoczesnym społeczeństwem, kulturą ludową, światem duchów i pozaracjonalnych tajemnic. W końcu: człowiekiem w jego złożoności, buncie, marzeniach, tragizmie istnienia.

Duch walki, mesjanizm, wolność 

7cca7040-e4cf-4755-aee3-e94da13b2b85

Romantyzm stał się najważniejszym źródłem symboli i mitów związanych z polską tożsamością. To, jak do dziś Polacy rozumieją i przeżywają kwestie dotyczące wspólnoty, definiowania narodu, odpowiedzialności za ojczyznę, patriotycznych powinności (aż do ofiary z życia włącznie), traumatycznych wydarzeń – to wszystko ma swoje początki przede wszystkim w romantycznej literaturze.   
Trudno tu nie wspomnieć o ważnym nurcie polskiej kultury – rozpoczętym już od romantyzmu, a realizowanym później w twórczości takich mistrzów, jak Stanisław Wyspiański, Stefan Żeromski, Czesław Miłosz czy Witold Gombrowicz – w którym dominowała dyskusja wobec romantycznych narodowych idei. Podważanie, czasami gwałtowne, wizji polskości ufundowanej na romantyzmie, polemiki z nią świadczą jednak o tym, jak wielką moc kulturotwórczą miała &#8222;epoka wieszczów&#8221;. I jaką wciąż ma.

Rozdział I

Rozdział II

Rozdział III

Rozdział IV

Rozdział V

Rozdział I

Rozdział III