Enigma
pałac
saski
saski
0/4
O projekcie
O projekcie
Zespół specjalnych serwisów internetowych Polskiego Radia – Izabella Mazurek, Bartłomiej Makowski, Jacek Puciato
Prof. Zbigniew Wawer, Joanna Borowska, Maria Wardzyńska, Zasław Adamaszek
Grzegorz Lipiński , Paweł Woźniak, Anna Szmida, Aleksandra Zając
Scenariusz: Bartłomiej Makowski Animacja: Bartosz Tytus Trojanowski Montaż i udźwiękowienie: Grzegorz Lipiński Lektorzy: Mateusz Drozd, Mathew Farell
Damian Luje Ponce, Alan Krawczyk, Marcin Kieruzel, Łukasz Kowalski, Paula Karolak, Mateusz Orłowski, Rozalia Przeworska, Michał Romańczuk, Marcin Żabicki
Grzegorz Kowalski
Krzysztof Kossowski, Katarzyna Milanowska, Marcin Rembacz, Dominik Szewczyk
Dział produkcji multimedialnych Polskiego Radia
Barry Keane, Mariya Shahuri, Piotr Siemiński, Irina Zawisza
Archiwum Polskiego Radia, Archiwum Radia Wolna Europa
Narodowe Archiwum Cyfrowe (NAC), Polska Agencja Prasowa (PAP), Forum, East News, Muzeum Powstania Warszawskiego (Ryszard Witkowski „Romuald”, „Orliński”; Józef Jerzy Karpiński „Jerzy”), Muzeum Warszawy, Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Narodowa w Krakowie, Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Nauk Polskiej Akademii Umiejętności (PAN PAU), Biblioteka Politechniki Warszawskiej, Mazowiecka Biblioteka Cyfrowa, Biblioteka Kongresu USA, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Urząd Miasta Warszawy, Bildarchiv Foto Marburg, Sächsisches Staatsarchiv, Wikimedia Commons (domena publiczna; CC BY-SA 4.0 – Kgbo), Muzeum Fryderyka Chopina w Narodowym Instytucie Fryderyka Chopina (fot. Waldemar Kielichowski)
Filmoteka Narodowa Instytut Audiowizualny (Jan Ordyński, „Sztandar Wolności”), Biblioteka Kongresu USA („On the Firing Line with the Germans”), United States Holocaust Memorial Museum (filmy Juliena Bryena)
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Odbudowa Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej – prace przygotowawcze
Część III
Twierdza tajemnic
Pałac Saski był nie tylko tłem dla najważniejszych uroczystości. Miał także drugie, niedostępne dla zwykłych cywilów oblicze. W zaciszu gabinetów Sztabu Generalnego (Głównego) Wojska Polskiego trwały ściśle tajne prace, od których niejednokrotnie zależał los państwa i życie milionów ludzi.
Stan zagrożenia
Suwerenność odrodzonej Rzeczpospolitej znajdowała się w ciągłym niebezpieczeństwie. Rosja i Niemcy nie pogodziły się ze stratami poniesionymi w I wojnie światowej. Nim jeszcze ustalono dokładny przebieg granic II RP, młode państwo musiało bronić się przed rewolucją niesioną na bolszewickich bagnetach. Wojna polsko-bolszewicka rozpoczęła się w 1919 roku i mimo polskiego zwycięstwa w bitwie warszawskiej 1920 roku zagrożenie ze strony Rosji bolszewickiej i jej następcy – Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich – nie minęło.
Krytyka traktatu wersalskiego kończącego I wojnę światową i przywracającego Polskę na mapę Europy była wspólnym mianownikiem łączącym rządy niemieckie w okresie międzywojennym. Po dojściu Adolfa Hitlera do władzy Niemcy obrały kurs ku wojnie. Młoda Rzeczpospolita dysponowała mniejszym potencjałem niż jej sąsiedzi. Tę słabość można było zrekompensować, tworząc jedną z najlepszych służb wywiadu na świecie.
1919-1920. Wojna szyfrów
Na przełomie sierpnia i września 1919 roku w Sekcji Szyfrów Oddziału II Informacyjnego Sztabu Generalnego, w północnym skrzydle Pałacu Saskiego, udało się złamać bolszewickie szyfry, co miało decydujące znaczenie dla przebiegu bitwy warszawskiej w 1920 roku i całej wojny polsko-bolszewickiej.
Jan Kowalewski
1892-1965
Porucznik Jan Kowalewski złamał bolszewickie szyfry dzięki przesuwaniu grzebieniem z wyłamanymi zębami po fragmencie szyfrogramu, szukając takiej sekwencji, w której para cyfr (oznaczenie litery) powtarzała się w równej częstotliwości. W ten sposób Kowalewski znalazł rosyjskie słowo „diwizija” (дивизия) – wiedział, że litera „i” w tym słowie powtarza się w równych odstępach.
Pomysł na wykorzystanie grzebienia Kowalewski zaczerpnął z noweli Edgara Allana Poe „Złoty żuk”.
Spróbuj w podobny sposób złamać bolszewicki szyfr. Przesuwając grzebieniem po zaszyfrowanej depeszy, znajdź taką sekwencję, by w przerwie między zębami grzebienia znajdowały się te same znaki.
Nikt nie rozumiał dlaczego, ale ta pewność zwycięstwa oparta była nie na nadziei, lecz na faktach. Wszystkie bowiem meldunki i rozkazy armii sowieckiej były przejmowane i odszyfrowywane natychmiast po ich odebraniu. Dzięki otrzymanym w ten sposób informacjom sztab polski był lepiej poinformowany o ruchach, siłach i zamiarach nieprzyjaciela, aniżeli dowódcy poszczególnych grup sowieckich.
Radiostacja E-10
Tam na piętrze w lewym skrzydle obok nieistniejącej kolumnady Pałacu Saskiego, ale z oknami na wewnętrzny dziedziniec, mieściło się biuro BS-4 i tam pod koniec 1932 roku nasza trójka wykryła tajemnice Enigmy.
Wydarzenie, które zmieniło losy wojny
Dzięki temu, że polski wywiad przekazał sekrety Enigmy sojusznikom, od początku wojny można było doskonalić metody opracowane przez Polaków i odczytywać niemieckie depesze. Szacuje się, że złamanie szyfru Enigmy skróciło wojnę o trzy lata i uratowało 30 mln ludzi. Informacje o wkładzie polskich kryptologów w zwycięstwo w II wojnie światowej wyszły na światło dzienne dopiero kilkadziesiąt lat po wojnie.
"Laboratorium" Piłsudskiego
Narastające zagrożenie ze strony Niemiec i Rosji skłoniło marszałka Józefa Piłsudskiego do utworzenia w 1934 roku w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych tajnego Biura Studiów Strategicznych o nazwie „Laboratorium”. Nowa komórka miała za zadanie zbieranie i analizę danych wywiadowczych pozyskiwanych z różnych, niezależnych od siebie źródeł. „Laboratorium” zostało rozwiązane po śmierci Józefa Piłsudskiego. Cztery lata później Niemcy i ZSRR napadły na Polskę.
Siedzimy na dwóch stołkach – to nie może trwać długo. Musimy wiedzieć, z którego spadniemy najpierw i kiedy.
0